Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
obiekty sakralne
Kościół z Bączala Dolnego
Kościół p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy z 1667 roku, z miejscowości Bączal Dolny k. Jasła, w sanockim skansenie znajduje się w sektorze Pogórzan wschodnich. Ponieważ kościół był często remontowany i przebudowywany w XIX wieku, to, po przeniesieniu do skansenu, przywrócono mu pierwotny wygląd. Kościół zbudowany jest z drewna jodłowego na kamiennej podmurówce i kryty gontem. W układzie architektoniczno-przestrzennym składa się z dwóch niezależnych konstrukcyjnie członów: korpusu i wieży. Korpus tworzy nawa o dwóch wejściach – głównym w ścianie zachodniej i bocznym w południowej, oraz prezbiterium zamknięte trójbocznie od wschodu, z dwukondygnacyjną zachrystią przy ścianie północnej. Nawa od części ołtarzowej oddzielona jest podniesionym o stopień poziomem kamiennej posadzki oraz belką tęczową w ścianie wschodniej. Na ścianie zachodniej nawy zawieszony jest chór muzyczny. Światło wnętrzu zapewnia rząd okien umieszczonych wyłącznie po stronie południowej. Dolna część wieży, dostawionej do korpusu od strony zachodniej, tworzy jednocześnie przedsionek. Na zewnątrz świątynię obiegają podcienia. Dach korpusu wieńczy wieżyczka z dwukondygnacyjną latarnią, umieszczona w miejscu przejścia nawy w prezbiterium. Architektoniczna struktura obiektu i detale, takie jak ostrołukowe portale oraz okucia drzwi wejścia bocznego i do zachrystii, posiadają wyraźne późnogotyckie cechy stylowe, co sugeruje, że data pobudowania odnosi się do zakończenia przebudowy świątyni z wykorzystaniem elementów ze starszego obiektu. Powyższe detale uwarunkowały wystrój wnętrza w rozpiętości czasowej od XVI do XIX wieku.
Cerkiew z Grąziowej
Cerkiew z Rosolina
Pochodząca z Rosolina (pow. bieszczadzki) greckokatolicka cerkiew p.w. św. Onufrego Pustelnika z 1750 roku w sanockim skansenie znajduje się w sektorze bojkowskim. Cerkiew jest drewniana, postawiona na kamiennej podmurówce, kryta gontem i orientowana. W układzie architektoniczno-przestrzennym składa się z trzech części: przedsionka, nawy i prezbiterium, do którego od strony północnej przylega zachrystia. Nad przedsionkiem zawieszony jest chór muzyczny, balustradą wysunięty w kierunku nawy. Pomiędzy nawą a prezbiterium zawieszona jest belka tęczowa, a podłoga podniesiona jest o stopień. Oświetlenie wnętrzu dają okna umieszczone w elewacji południowej. Wejście do świątyni, poprzedzone stopniami z dużych kamieni rzecznych, ujmuje u góry para mieczy tworzących półkoliste zamknięcie. Świątynia nakryta jest dachem trójspadowym z wieżyczką zwieńczoną żelaznym krzyżem, umieszczoną na linii przejścia z przedsionka do nawy. Na zewnątrz budynek obiega zadaszenie wsparte na spiętrzonych belkach zrębu. Wyposażenie cerkwi jest oryginalne, tylko w niewielkim stopniu uzupełnione sprzętem ruchomym z przełomu XVIII i XIX wieku. Wystrój tworzą trzy ołtarze w późnobarokowej architektonicznej obudowie: główny z wizerunkiem Koronacji Marii adorowanej przez patrona cerkwi oraz boczne, po północnej stronie z wizerunkiem św. Jana Nepomucena i św. Jana Ewangelisty w zwieńczeniu, po przeciwległej stronie – św. Mikołaja Cudotwórcy w ceremonialnych szatach biskupich obrządku rzymskokatolickiego. Na belce tęczowej umieszczony jest krucyfiks z grupą pasyjną, a na ścianach zwieszone są obrazy: w nawie z wizerunkami apostołów, nad drzwiami do zachrystii – Zwiastowania Marii.
Cerkiew z Ropek
Cerkiew p.w. Narodzenia Bogurodzicy z 1801 r. pochodzi z miejscowości Ropki (pow. gorlicki) i reprezentuje charakterystyczny dla całej zachodniej Łemkowszczyzny typ cerkwi z widocznymi wpływami budownictwa kościelnego. Po przeniesieniu na teren Parku Etnograficznego Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, czekała na złożenie i konserwację przez blisko 20 lat. Pierwotnie służyła jako cerkiew filialna lokalnej społeczności wyznania greckokatolickiego. Jest to orientowana, drewniana budowla o konstrukcji zrębowej, wykonana z kantówki jodłowej obitej gontem, postawiona na kamiennej podmurówce. W układzie architektoniczno-przestrzennym składa się z trzech części: najszerszej nawy oraz dwóch znacznie mniejszych, ujmujących ją z dwóch stron pomieszczeń: od wschodu – sanktuarium, a od zachodu – przednawia, w którym nadwieszona jest galeria chóru muzycznego. Nawa i część ołtarzowa nakryte są oddzielnie uskokowymi sklepieniami zrębowymi, które wyprowadzono ze ścian. Nad płaskim stropem przednawia wznosi się wysoka wieża o szkieletowej konstrukcji z izbicą. Nachylone ku sobie ściany wieży kryte są gontem, a izbica deskami, które pomalowano na niebiesko (z białymi podziałami) – w górnej partii izbicy, na każdej ze ścian, namalowano tarczę zegara. Wieżę w części dolnej poszerzono dodając z trzech stron pulpitowy daszek, przez co powstał niewielki przedsionek. W bryle zewnętrznej cerkiew zwraca uwagę stopniowaniem wysokości gontowych dachów. Sanktuarium i nawę nakrywają oddzielne, brogowe dachy („wierchy”) z charakterystycznymi uskokami, ozdobione barwnie polichromowanym fryzem arkadkowym. Wszystkie dachy posiadają baniaste, kryte gontem kopuły (hełmy) z tzw. pozornymi latarniami, zwieńczone niewielkimi (pokrytymi blachą miedzianą) kopułkami, nad którymi górują żelazne krzyże. Cerkiew otacza drewniane ogrodzenie z dwukondygnacyjną dzwonnicą nadbramną o konstrukcji słupowo-ramowej z 1904 r. W obrębie ogrodzenia zrekonstruowano fragment cmentarza przycerkiewnego, a w przejściu dzwonnicy ustawiono okazały, bogato zdobiony dzwon, odkopany w 2006 r. na terenie łemkowskiej wsi Balnica k. Komańczy. Po postawieniu cerkwi w sektorze łemkowskim (lata 1996–2001), rozpoczął się skomplikowany i pracochłonny proces konserwacji oryginalnego, przeniesionego wraz z obiektem, ikonostasu oraz polichromii ściennej z 1891 roku autorstwa Antoniego, Michała i Zygmunta Bogdańskich z Jaślisk. Malowidła te, będące znakomitym przykładem sztuki lokalnych malarzy, umiejętnie łączących tradycje dwóch funkcjonujących na terenie Podkarpacia Kościołów – wschodniego i zachodniego, zachowały się w bardzo złym stanie technicznym. W wyniku przeprowadzonej kompleksowej konserwacji polichromii, która szczelnie pokrywała ściany i stropy wszystkich pomieszczeń oraz elementy konstrukcyjne cerkwi (lata 2002–2006), przywrócono jej pierwotne wartości artystyczne wraz z uzupełnieniem zniszczonych partii. W trakcie prac renowacyjnych ujawniono także podpisy malarzy, którzy sygnowali swoje dzieło na belkach zrębu w przedsionku. Program ikonograficzny tej figuralno-ornamentacyjnej polichromii, utrzymanej w stylu klasycystycznym i wyróżniającej się iluzjonistycznymi podziałami architektonicznymi, odpowiada symbolice układu przestrzennego świątyni obrządku wschodniego. Ponad nawą, którą w teologii Kościoła wschodniego uznaje się za symbol ziemi (o czterech stronach świata z nieboskłonem), rozpięta jest kopuła wypełniona rozgwieżdżonym niebem oraz przedstawieniem Trójcy Świętej. Na stropie przednawia namalowano scenę Zwiastowania Marii przez Archanioła Gabriela, czyli wyrażono ideę Wcielenia Boga – tak jak Chrystus w tym momencie stał się człowiekiem i rozpoczął misję odkupienia ludzkości, tak wierni każdorazowo przekraczając próg przednawia świątyni i kierując się ku nawie, rozpoczynają swój współudział w uczestnictwie bezkrwawej Ofiary Chrystusa, wypełnianej w odprawianej liturgii eucharystycznej. Z kolei w kopule sanktuarium, dokładnie ponad ołtarzem, unosi się gołębica Ducha Świętego, której obecność odnieść należy bezpośrednio do punktu kulminacyjnego Eucharystii, tj. przemiany Chleba i Wina w Ciało i Krew Chrystusa, dokonującej się właśnie poprzez moc działania Ducha Świętego.
